فنون مطالعه موثر

همیشه بیاد داشته باشیم که فراموشی بخاطر ضعف حافظه نیست بلکه بخاطر روش غلط مطالعه است. پس یادگیری روش صحیح مطالعه امری بسیار مهم میباشد. ما در این مقاله موثرترین روش یادگیری و بهترین شرایط مطالعه را مورد بررسی قرار میدهیم.

 . بررسیهای بعمل آمده گویای آن است که افرادی که در زمینه تحصیل موفق بوده‌اند، روش صحیحی برای مطالعه داشتند. یادگیری (learning) مسئله‌ای است که در سراسر طول زندگی انسان بویژه در دوران دانش آموزی و دانشجویی اهمیت زیادی دارد. چرا که دانش آموزان و دانشجویان همیشه در معرض امتحان و آزمون قرار دارند و موفقیت در آن آرزوی بزرگشان است. دلهره ، ترس ، استرس و عصبانیت از جمله آسیب هایی است که ذهن فرد را در هنگام مطالعه مختل می کند.

    .به نظر طرفداران مكتب «گشتالت» Gestalt، فرد وقتی برای نخستین بار به چیزی نگاه می‌كند یا به مطلبی گوش می‌دهد‌، ابتدا هیأت كلی را درك كرده، سپس اجزاء یا عناصر تشكیل دهنده آن را درك می‌نماید .به طور كلی،‌ آغاز یادگیری از كل، بهتر و آسان‌تر صورت می‌گیرد تا از اجزاء و عناصر.

     .اولین عاملی که در مطالعه موثر مورد توجه است علاقه به مطالعه و مورد مطالعه میباشد. اصولا انسان به موضوعاتی علاقه نشان میدهد که در آن موضوع به حد کافی مسلط باشد. پس برای اینکه نسبت به مطلبی که میخوانید علاقه داشته باشید یاد گیری در آن مورد را از پایه شروع کنید. مثلا اگر قصد دارید ریاضی یاد بگیرید از پایه شروع کنید و مطالب را خوب درک کنید.  

    .بهترین تقسیم بندی برای مطالعه بخصوص برای کسانی که مدت زمان زیادی در روز مطالعه میکنند قاعده 45 به 15 است یعنی بعد از 45 دقیقه مطالعه موثر بمدت 15 دقیقه چشمها را بسته و استراحت کنید. بستن چشمها باعث میشود سلول های مغز در تاریکی فرصت استراحت داشته باشند. با این روش میزان یادگیری تا چند برابر بیشترخواهد شد. تحقیقات نشان داده که بعد از حدود 45 الی 60 دقیقه مطالعه ذهن تمرکز خود را از دست میدهد و نیاز به استراحت دارد .

    . حدود 94 درصد افرادازهوش متوسط برخوردارند . بدانید که شما یگانه ومنحصر به فرد هستید. شایددریک یاچند زمینه درسی ضعیف باشید ولی درسایرزمینه ها ازقوت برخوردارباشید که دراین موارد نیز می توانید با تلاش واجرای دستورالعمل های علمی به حد انتظار برسید . زندگی افراد موفق را دقیق تر موردبررسی قراردهید تا به علل آن پی ببرید . موفق ترین افراد کسانی هستند که دربیشتر موارد شکست ها و پیروزی ها رابه تلاش شخصی خویش نسبت می دهند وعوامل بیرونی را زیاد مقصر به حساب نمی آورند . داشتن الگوی موفق در مطالعه اعتماد بنفس ایجاد میکند. پس توصیه میشود یک الگوی انسان موفق قابل دسترس برای خودتان پیدا کنید طوری که گاهی بتوانید با وی مشورت کنید. به یاد داشته باشید که تنها 10 درصد نبوغ مربوط به استعداد ذاتی انسان است و 90 درصد نبوغ مربوط به سخت کوشی وتلاش است.

   . برای مطالعه خود برنامه ریزی داشته باشید برنامه‌ریزی،‌ این امكان را می‌دهد كه مطالعه،‌ موثرتر و در زمان خاص خود انجام شود-  با طرح برنامه،‌ نظم خاصی به روند مطالعه داده می‌شود.

مزایای شيوه صحيح مطالعه :
1- زمان مطالعه را كاهش ميدهد.
2- ميزان يادگيري را افزايش ميدهد.
3- مدت نگهداري مطالب در حافظه را طولاني تر ميكند.
4- به خاطر سپاري اطلاعات را آسان تر مي سازد.

  آفات مطالعه
- آفاتی كه برای مطالعه بیان شده‌اند،‌ برخی مربوط به پیش از مطالعه است،‌ بعضی در حین مطالعه و بعضی دیگر به پس از مطالعه  مربوط می‌گردد. به این آفات،‌ در چند عنوان اشاره می‌شود:

1ـ نبودن علاقه یا انگیزه برای مطالعه

2ـ‌ زدگی و دلسردی از مطالعه در نتیجه:‌
ـ‌ خواندن كتاب نامناسب
ـ‌ مطالعه بدون تشویق
ـ‌ مطالعه گسسته از عمل و نتیجه خروجی

3ـ‌ حیرت و سرگردانی در نتیجه:
ـ عدم برنامه‌ریزی در مطالعه
ـ‌ هضم نكردن صحیح مطالب
ـ‌ رفع نشدن اشكالات
ـ‌ نتیجه‌ نگرفتن از مطالعه
ـ‌ انبوهی كتابهای موجود درباره موضوعی خاص
ـ‌ عدم انتظار صحیح در معلومات حاصله (محدثی،‌ 1380)

     روش های زیادی برای مطالعه توسط اهل فن و محققان ذکر شده است ذکر همه این روشها در این خلاصه ناممکن و کاری بی فایده است ما در اینجا دو روش را که توسط اکثریت مردم بهترین روش هستند ذکر میکنیم. روش خلاصه برداری و روش کلید برداری. روش اول برای کسانی که حافظه متوسطی دارند مناسب است هرچند کمی وقت گیر است اما نتیجه این روش بسیار درخشان می باشد اما نیاز به کمی حوصله دارد. روش دوم برای کسانی که حافظه نسبتا قوی دارند و حوصله خلاصه نویسی ندارند مناسب است هرچند یادگیری این روش نیاز به تمرین زیادی دارد . در کل روش خلاصه برداری پیشنهاد می شود.

روش خلاصه برداری

این روش شامل دو مرحله است:

مرحله اول: روش اجمالی
  هدف از این روش دست یافتن به نکات و مطالب مهم کتاب در یک زمان کوتاه و با سرعت زیاد است تا بتوان یک آشنایی کلی نسبت به نوشته به دست آورد. در این روش از جزئیات صرف نظر میگردد، به عناوین، جداول و نمودارها توجه میشود و به کلماتی که با حروف درشت یا کج نوشته شده دقت بیشتری میگردد در مطالعه اجمالی در پی آن است که بداند:

1- چرا این کتاب نوشته شده است؟

2- مؤلف را از لحاظ سابقه، تجربه و سبک نوشتن بشناسد.

3- اهمیت مطالب و نکات مهم را دریابد.

4- دشواری و سادگی مطالب چگونه است؟

5- وقت لازم جهت مطالعه را حدس بزند.

مرحله دوم: خلاصه نویسی 

       درمرحله دوم و در دور دوم هنگام خواندن مطلب ابتدا با چشمها مطالب را بخوانید و حتی گاهی باصدای بلند برخی مطالب را تکرار کنید. پس از پایان هر مبحث مطالب مهم آن مبحث را که یاد گرفته اید یاداشت کنید. طوری که یاد داشت های شما خلاصه ای ازنکات مهم بحث باشد این خلاصه بعدا و با مرور پیش از امتحان خیلی کارا خواهد بود چون با مرور خلاصه ای که تهیه کرده اید کلیات مطالب به ذهن شما خواهد آمد و هرجا برایتان مبهم بود در همان زمان به منبع اصلی مراجعه و رفع اشکال کنید . این روش بسیار موثر است اما کمی زمان بر است و نیاز به حوصله دارد اما اگر وقت بگذارید بهترین نتیجه را خواهید داشت ضمن آنکه خلاصه هایی که تهیه کرده اید بعنوان گنجینه ای ماندگار برای دسترسی و یاد آوری سریع مطالب در هرزمان برای شما خواهد بود.

کلید برداری

    كلید‌برداری روشی بسیار مناسب برای خواندن و نوشتن نكات مهم است. در این روش  بعد از درك مطالب، به‌صورت كلیدی نكات مهم را یادداشت می‌كنند. درواقع كلمه كلیدی كوتاه‌ترین، راحت‌ترین، بهترین و پرمعنی‌ترین ‌كلمه‌ای است كه با دیدن آن، مفهوم جمله برای فرد تداعی می‌شود و مجدد به‌خاطر آورده می‌شود.

د رپایان برخی شرایط محیطی برای مطالعه موثرتر ذکر خواهد شد:

1)رنگ اتاق مطاله:

انتخاب رنگ دیوار اتاق مطالعه اهمیت ویژ ای دارد این فضا باید مکانی برای رها شدن از خود و مطالعه لذت بخش یک کتاب یا درس خواندن باشد. مطالعه آسوده در محیطی آرام فرد را از تنش های استرس زای محیط بیرون خارج میکند. خانواده رنگهای آبی گرم بهترین انتخاب برای داشتن احساسی توام با آرامش در اتاق مطالعه محسوب میشود اما توصیه میشود از انتخاب رنگ آبی روشن جدا پرهیز کنید چون احساس سردی در فضا ایجاد میکند. رنگ سبز نیز باعث ایجاد آرامش شده و برای انتخاب رنگ دیوار اتاق مطالعه مناسب است. در انتخاب رنگ اتاق مطالعه از رنگهای زرد و قرمز جدا پرهیز کنید چون با وجود انرژی زیادی که در محیط خود ایجاد می کنند گاهی احساس نا امیدی را به فرد منتقل می کنند.

2)کتابها و قفسه بندی:

بخاطر داشته باشید در یک اتاق بدون کتاب اصولا مطالعه نکنید. برای اتاق مطالعه قفسه های مناسبی تهیه کنید و کتابهای مورد علاقه خود را در ان قرار دهید. فضاهای خالی بین کتابها میتوانند بعنوان جایگاهی برای قرار دادن اشیای زیبا و قاب عکس های کوچک استفاده شوند. قفسه های کتابها باید متناسب با اندازه و شکل اتاق مطالعه باشد پس یا دقت آنها را انتخاب کنید.

3)مبلمان اتاق مطالعه:

سعی کنید برای این فضا یک کاناپه راحت که امکان استراحت کردن و خوابیدن روی آن وجود داشته باشد انتخاب کنید. برای سهولت بیشتر میتوانید از مبلمان دوکاره که قابلیت تبدیل شدن به تخت را نیز دارد استفاده کنید بدین ترتیب شما میتوانید روی آن مطالعه کرده و از استراحت روی آن لذت ببرید. از انتخاب مبل بزرگ با رنگ روشن پرهیز کنید و به یاد داشته باشید مبلمان چوبی برای اتاق مطالعه با هر طرحی به راحتی همخوانی دارد. گام بعدی انتخاب میز مناسب است شما ممکن است برای قرار دادن کامپیوتر یا لپ تاپ خود در یک فضای مناسب به یک میز نیاز داشته باشید بسته به نیاز خود یک میز مناسب انتخاب کنید. در نهایت یک میز کوچک برای صرف نوشیدنی تعبیه کنید این کار فضای آرامی را برای مطالعه در اختیار شما قرار می دهد. ارتفاع صندلی نیز باید مناسب ارتفاع میز و قد افراد باشد بهتر است صندلی هایی که ارتفاعشان قابل تنظیم است استفاده کنید.

4)چراغ مطالعه:

استاندارد بودن نور و ارتفاع آن به مطالعه سالم کمک شایانی میکند.قبل از انتخاب چراغ مطالعه ارتفاع میز و پهنای آن را اندازه بگیرید سپس هنگام خرید ارتفاع چراغ را اندازه بگیرید و دقت کنید که با اندازه میز متناسب باشد. چراغ های پایه کوتاه برای میزهای با وسعت کم مناسب اند. هرچه ارتفاع پایه چراغ بلندتر باشد محیط بیشتری را روشن می کند و به همین نسبت چراغ های پایه کوتاه مساحت کمتری را روشن میکنند. باید در نظر داشته باشید که در هنگام نشستن روی صندلی نور چراغ تا روی شانه ها باشد یعنی قسمت انتهایی حباب و پارچه کلاهک چراغ باید در امتداد خط گونه باشد تا نور پراکنده شده چشم را اذیت نکند به این ترتیب هنگام مطالعه نور به صورت کامل روی کتاب پخش می شود. بجز این بهتر است برای استفاده از چراغ مطالعه مقدار وات لامپ را بدانید. توصیه میشود برای مطالعه از لامپ های 150 واتی استفاده شود. پیش از خرید چراغ مطالعه هم حتما ارتفاع و سایز کلاهک چراغ را اندازه بگیرید تا لامپ چراغ از زیر آن مشخص نباشد. زمانی که لامپ از زیر کلاهک نمایان شود نور به خوبی به اطراف نمیتابد و سایه خود لامپ هم مشخص می شود. یک اصل مهم نور پردازی خلق کمترین سایه ها است هنگام مطالعه چرا که ایجاد سایه ها موجب خستگی چشم می شود. چراغ های مطالعه باید حدود 17 سانتی متر از منبع محیط کاری فاصله داشته باشد تا روشنایی این چراغها مفید واقع شود چون چراغ مطالعه فقط برای مطالعه کردن استفاده میشوند و تقریبا جنبه دکوراتیوی نیز ندارند پس بهتر است طوری انتخاب شوند که میزان ارتفاع آنها قابل تنظیم باشد و قابلیت چرخیدن داشته باشد.

5)مکان ثابت برای مطالعه:

مکان مطالعه باید ثابت باشد و این جای ثابت باید ترجیحا پشت میز باشد. مطالعه روی تخت یا زمین یا هنگام راه رفتن معمولا توصیه نمی شود.

6) نور اتاق مطالعه:

نور لامپ مهتابی زیاد مناسب مطالعه نیست و نور چراغ مطالعه نیز به تنهایی برای مطالعه کافی نیست.بهتر این است که این دو را ترکیب کنیم تا هنگام مطالعه ترکیب طیف زرد و سفید مانع خستگی چشم ها شود.ضمنا هنگام مطالعه توصیه می شود پیرامونتان نیز روشن باشد نه اینکه فقط محلی که درس میخوانید روشن باشد.

7)دمای اتاق مطالعه:

دمای استاندارد برای مطالعه حدود 25 درجه است. طوری که بتوانید با لباس راحتی در اتاق باشید ولی اگر سرمایی هستید بهتر است لباس مناسبتری بپوشید.  واتاق را زیاد گرم نکنید چون یکی از عوامل حواس پرتی و ایجاد خواب آلودگی گرمای زیاد اتاق مطالعه است.

8)دکور اتاق مطالعه:

دکور اتاق هرچه ساده تر و ثابت تر باشد بهتر است بعبارت بهتر دائما دکور اتاق خود را تغییر ندهید. سعی کنید به یک وضعیت عادت کنید و چیزی که تداعی کننده خاطره خاصی است  در اتاقتان نصب نکنید مثل عکس یا پوستر یا مجسمه ای که شما را یاد چیزی بیاندازد. رو به دیوار قرار بگیرید و درس بخوانید چون هر قدر فضای دیدتان محدودتر باشد حواستان کمتر پرت می شود.

9)خانه برتر از کتابخانه:

بهترین جا برای مطالعه خانه است ولی اگر به هر دلیلی نمیتوانید رد خانه در س بخوانید به کتبخانه یا فرهنگسرا بروید. فقط توجه داشته باشید که در کتابخانه بجای مطالعه وقتتان را تلف نکنید و صرف امور دیگر نباشید.

10) تغذیه برای  مطالعه:

- پيش از مطالعه از صرف غذاهاي چرب و سنگين خودداري كنيد و سپس ساعتی پس از صرف غذا مطالعه نماييد چون پس از صرف غذاي سنگين ، بيشتر جريان خون متوجه دستگاه گوارش ميشود تا به هضم و جذب غذا كمك كند و لذا خونرساني به مغز كاهش مي يابد و از قدرت تفكر و تمركز كاسته ميشود . همچنين غذاهاي آردي مثل نان ، و قندي قدرت ادراك و تمركز را كم ميكند و نوشابه هاي گازدار هم همينطور هستند.

11) زمان مطالعه:

زمان مطالعه هم خیلی اهمیت دارد زیرا مطالعه یک امر ذهنی است هر وقت که احساس کردید آمادگی دارید شروع به مطالعه کنید . به طور معمول صبح هها زمان مناسبی برای مطالعه است زیرا مغز به اندازه کافی استراحت کرده و برای یادگیری دروس تخصصی این زمان مناسب است .

12) مدت مطالعه:

 نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است . بهترین مدت مطالعه حدود 45 تا 60 دقیقه و سپس 15 دقیقه استراحت است ولی به طور کلی هر شخص متناسب با توانایی خود ، می تواند مدت مطالعه را تعیین کند . مدت زمان مطالعه خود را باید طوری تعیین کنید که بتوانید بیشترین میزان تمرکز حواس و یاد گیری را بدون ایجاد خستگی داشته باشید . برای یک مطالعه موفق و تنیجه بخش ، بهتر است دروس مشابه پشت سر هم خوانده نشود زیرا مطالعه کردن دروس مشابه باعث تداخل در یادگیری و ایجاد خستگی ذهنی می شود

پایان